Mag ik je vragen eens heel even stil te staan bij de vraag die boven deze blog staat? Wat is eigenlijk gezondheid? We denken al snel dat dat wel duidelijk is, maar er is toch nog best wat over te zeggen…
2 definities van gezondheid
Sinds 1948 hanteerde de Wereld GezondheidsOrganisatie als definitie van gezondheid: “de toestand van volledig fysiek en sociaal welbevinden en niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek”. Dat is nogal wat: volledig welbevinden!
Gelukkig heeft de Nederlandse arts-onderzoeker Machteld Huber onlangs een andere, wat mij betreft veel werkbaarder definitie voorgesteld: “Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.” Dat lijkt mij een heel veel realistischer benadering! Want ieder mens heeft vrijwel constant te maken met allerhande “fysieke, emotionele en sociale uitdagingen”, om nog maar niet te spreken van de mentale en spirituele uitdagingen die daar nog bij kunnen komen! (Zoals jullie weten ga ik uit van een vijf-lagen-model voor gezondheid; als je je geheugen even wilt opfrissen hieromtrent, klik dan hier.) Dus vrijwel niemand bevindt zich – over een langere tijdspanne althans – in een toestand van volledig welbevinden. Maar dán is het dus juist de kunst om daarmee te dealen, om je verantwoordelijkheid te nemen* en voor jezelf nog steeds een hanteerbaar en bij voorkeur zelfs plezierig en zinvol leven vorm te geven.
Salutogenese
Naast een nieuwe definitie van gezondheid is er inmiddels ook een term voor het bevorderen van gezondheid: salutogenese. Die term, en dit idee vooral, is bezig aan een opmars ten koste van het tot nu toe veel gangbaardere idee pathogenese, dat gaat over het bestrijden van alles wat gezondheid in de weg staat. Met andere woorden: daar waar voorheen vrijwel uitsluitend werd gefocust op wat er mis ging, op wat gezondheid in de weg stond, om dáár dan wat aan te gaan doen, kijken steeds meer artsen, wetenschappers, therapeuten enz. tegenwoordig naar wat er ingezet kan worden om de gezondheid te verbeteren. Dus niet: symptoombestrijding, maar: gezondheidsbevordering.
De vraag die centraal staat wanneer je onderzoek doet naar salutogenese, is: welke factoren en eigenschappen zorgen ervoor dat sommige mensen beter bestand zijn tegen de soms lastige omstandigheden in het leven dan anderen?
In het kort luidt het antwoord als volgt: de mensen die het best in staat zijn om hun interne en externe hulpbronnen in te zetten op een gezondheidsbevorderende manier, zijn het best bestand tegen de moeilijkheden in het leven. Geen verrassend antwoord, maar wel eentje om eens even bij stil te staan. Want wat zíjn dan bijvoorbeeld die in- en externe hulpbronnen? Ik noem er een paar.
Interne hulpbronnen (voorbeelden)
- Reflecteren op jezelf; bij jezelf blijven; niet jezelf als slachtoffer van de omstandigheden zien en in een hoekje gaan zitten treuren/wachten tot het overgaat, maar kijken naar je eigen aandeel, kracht en mogelijkheden in de gegeven situatie.
- Flexibel kunnen zijn. Ja, je had je misschien iets anders voorgesteld in het leven, maar dit is nu wat het is en hoe ga je daar dan mee om? Kom uit je comfort zone, als dat is wat het leven van je vraagt.
- Positief blijven (of weer worden). Dat hoeft echt niet 24 uur per dag, maar een positieve instelling, dankbaarheid voor de kleine dingen ook als de grote dingen tegenzitten, helpt enorm om de moed erin te houden én om je lichaam in zo goed mogelijke conditie te houden. Want, zoals ik heel regelmatig zeg: je zelfgenezende vermogen functioneert het beste als zo veel mogelijk van je cellen happy zijn.
Externe hulpbronnen (voorbeelden)
- Wie ken je allemaal die jou zou kunnen helpen als er dingen tegenzitten? En wie ken je die jou misschien niet meteen kunnen helpen, maar die wel met je meeleven en samen met jou de last een tijdje kunnen dragen (‘Gedeelde smart…’)? Wie ken je met wie je gewoon even iets heel anders kunt gaan doen of delen, om je zinnen even te verzetten? Hoe rot je je ook voelt, bel ze en breek er even uit!
- Soms ben je al maanden of zelfs jaren bezig om een bepaald probleem in je leven te tackelen, maar het lukt je gewoon nog steeds niet goed. Welke professional kan jou dan verder helpen? Ga bij jezelf na wat je het liefst zou willen, breng dat zo duidelijk mogelijk in kaart en bel één of meerdere therapeuten, coaches, enz. om met hen te overleggen. Stel je open in dat gesprek, zodat je kunt aanvoelen of zij jóú aanvoelen en of je verwacht dat er een klik is, zodat ze jou daadwerkelijk verder kunnen helpen. Half Nederland bezoekt met regelmaat een coach, therapeut of psycholoog, dus je bevindt je in goed gezelschap!
- Een hogere macht, of je die nu God noemt, de Bron of nog iets anders, kun je ook als externe hulpbron beschouwen. Hoe kan die Macht jou helpen in deze specifieke situatie? Dat kan zijn doordat je Er zoveel vertrouwen in hebt dat Hij of Zij alleen op je pad brengt wat écht voor jou bedoeld is, dat dat al voldoende reden is om je hieraan over te geven. Het kan ook zijn dat je in een gebed of meditatie je zorgen aan Hem of Haar voorlegt en dat dat je verlichting brengt. En misschien zelfs wel een ‘ingeving’ over hoe nu verder!
Ease/dis-ease-continuum
Naast salutogenese is er nog een theoretisch concept van gezondheid dat mij aanspreekt: het ‘ease/dis-ease-continuum’. Dit idee komt van een Amerikaans-Israëlische hoogleraar, Antonosky, die in zijn werk benadrukt dat we af zouden moeten van de tweedeling ziek versus gezond. Het is veel meer een glijdende schaal, vindt hij. Alle mensen zijn op ieder moment gedeeltelijk gezond en gedeeltelijk niet gezond. De hele dag door bewegen we ons op die glijdende schaal. Komen we bijvoorbeeld in een ellenlange file terecht terwijl we al te laat waren vertrokken voor onze volgende afspraak, béng, dan vliegen de stresshormonen ons om de oren en schuift onze positie ietsje meer richting ‘dis-ease’. Gaan we op kraambezoek en krijgen we de pasgeboren baby in ons armen, dan zal bij de meesten van ons het gevoel van welbevinden een grote boost krijgen: béng, richting ‘ease’ op de glijdende schaal.
En dan nu hoe je die 2 ideeën, salutogenese en het ease/dis-ease-continuum, kunt combineren. Als je op de glijdende schaal richting dis-ease schuift, kun je je gezondheid herwinnen, dus weer terugschuiven richting ease, door middel van salutogenese.
Troostend
Misschien is het een geheel nieuwe gedachte voor je dat ‘gezondheid’ niet zo vaststaand is als je tot nu toe had gedacht. Ik hoop ook dat het troostend is om te weten dat gezondheid eigenlijk een continuüm is, dat je je voortdurend op een glijdende schaal bevindt tussen volledig welbevinden, alle 5 de lagen helemaal in balans (Hello Utopia! 😉), en volledig gebrek aan welbevinden; werkelijk álles in je leven is in elkaar gedonderd (wat net zo min realistisch is).
Ga eens letterlijk op die schaal, op die lijn staan (in gedachten of met behulp van plaatsankers). Kijk eens links van je, waar te zien is wat jou nu afhoudt van gezondheid. En kijk dan eens rechts, waar te zien is wat jou nog vérre houdt van een compleet in elkaar storten. Dát gaat er allemaal nog prima in je leven! Focus alvast op het laatste. En neem dan de maatregelen die nodig zijn, met inschakeling van je in- en externe hulpbronnen, om geleidelijk aan weer steeds verder naar links te kunnen schuiven, terug richting gezondheid, terug richting ease.
Ik schaar mij graag in het rijtje van jouw potentiële externe hulpbronnen. Je mag me altijd bellen, zodat je in een gesprek kunt aanvoelen of je daar vertrouwen in hebt!
